نور اهلبیت *علیهم السلام

مهدویت در اسلام

مهدویت نزد شیعه و اهل سنت

پرسش 4. دیدگاه اهل سنّت در مورد امام مهدی(عج) چیست؟ آیا ظهور مهدی موعود، از مسائل اتفاقی بین مسلمانان است؟

عقیده به مهدویت و باور به ظهور و قیام مهدی موعود – به عنوان نجات دهنده عالم بشریت و اصلاح گر موعود – باور و اعتقادی است که بر اساس کتاب و سنّت، پدید آمده و بیشتر مسلمانان به آن اذعان دارند. این باور داشت – به عنوان اندیشه اصیل اسلامی، برپایه استوارترین دلایل عقلی و نقلی بنا نهاده شده و هیچ یک از مسلمانان – به جز عده ای اندک، به انکار و یا تردید آن نپرداخته است.

«اهل سنت و شیعه، در طی اعصار و مرور قرن ها، بر این اتفاق داشته و دارند که در آخرالزمان، یک نفر از اولاد رسول (صلی الله علیه و آله) و فرزندان علی و فاطمه ( علیهم السلام) – که صفات و علاماتش در احادیث مذکور است – در هنگامی که دنیا پر از ظلن و جور شده باشد، ظهور نماید و جهان را پر از عدل و داد کند. همه او را هم نام و هم کنیه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) و ملقّب به مهدی معرفی کرده اند و همه اتفاق دارند بر این که تا او ظهور نکند، سیر این عالم و این جامعه بشری به پایان نخواهد رسید و تا این دادگستر بزرگ و رهبر حکومت عدل جهانی قیام نکرده است، بشر باید منتظر ظهور او باشد و بداند که جهان، محکوم ظلم ستمگران و فسادگران نیست و سرانجام همه تباهی ها و نگرانی ها به راحتی و امنیت و آسایش مبدّل می شود و مستکبران و مفسدان، ریشه کن می گردند» 1.

از مصادر معتبر تاریخ و حدیث استفاده می شود که در تمامی عصرها و دوران ها، این یک عقیده عمومی مات اسلام بوده و همه بر آن اتفاق داشته اند، لذا مدعیان دروغین مهدویت را – به جهت این که واجد صفات و نشانی های مهدی موعود نیستند – رد می کردند و هرگز در مقام رد آنها، صحّت اصل و اساس این عقیده را منکر نمی شدند. خلاصه اتفاق مسلمین بر اصل ظهور مهدی (عج) و بعضی از ویژگی ها و خصوصیات او، همیشه مورد قبول بوده و علمای بزرگ اهل سنت، به آن تصریح و تأکید کرده اند.

کسانی که در تاریخ، مطالعه و پژوهش دارند، می دانند که ظهور مصلح منتظر و مهدی آل محمد (علیه السلام)، مورد اتفاق و مسلّم نزد تمام مسلمین بوده است؛ چنان که چهار نفر از بزرگان علمای مذاهب چهارگانه اهل سنت – ابن حجر شافعی مؤلف القول المختصر، ابوالسرور احمد بن ضیاءالحنفی، محمد بن احمد مالکی و یحی بن محمد حنبلی – در جواب استفتایی، به صحت اصل ظهور مهدی در آخرالزمان و ابن که عالم را پر ازعدل وداد کند. و عیسی به آن حضرت به آن حضرت اقتدا نماید و اوصاف دیگر آن حضرت، رسماً فتوای مستدل و قاطع داده اند2.

این اتّفاق نظر به حدّی است که تندروترین گروه های اهل سنت (وهابیان) نیز این موضوع را پذیرفته و از آن به طور جدّی دفاع می کنند و از عقاید مسلّم اسلامی می دانند. حتّی احمد امین ازهری مصری – به رغم پاره ای سخنان غیر منصفانه درباره مهدویت – اعتراف می کند:

«اما در مورد اهل سنت باید گفت: ایشان نیز بدین عقیده (اندیشه ظهور مهدی) گرویده و به آن ایمان دارند». آن گاه خاطر نشان ساخته که ابن حجرعسقلانی، احادیث وارد شده درباره امام مهدی(عج) را برشمرده و آنها را در حدود پنجاه حدیث یافته است. همچنین می گوید: «امام شوکانی، به منظور اثبات درستی این عقیده، کتابی نوشته و آن را«التوضیح فی تواتر ماجاء فی المنتظر و الدجال و المسیح» نامیده است3.

ابن خلدون نیز – به رغم انکار احادیث مربوط به مهدویت - اذعان می کند:

«اعلم انّ فی المشهور بین الکافه من اهل الاسلام علی ممرّ الاعصار انّه لابدّ فی آخرالزمان من ظهور رجل من اهل البیت یؤیّدالدین و یظهر العدل...»؛ « مشهور بین همه مسلمانان- در همه عصرها- این است که به یقین در آخرالزمان، فردی از خاندان نبوت ظهور می کند؛ که دین را مدد می رساند و عدل را می گستراند. مسلمانان از او پیروی می کنند و به همه کشورهای اسلامی حاکم می شود. او مهدی نام دارد و از شرایط ظهور او قیام دجّال است که در روایات صحیحه مطرح شده است و عیسی نیز پس از او نازل می شود و دجّال را می کشد و یا در کشتن او، مساعدت می کند و در نماز به مهدی اقتدا خواهد کرد»4.

ابن حجر هیثمی گفته است: «اعتقاد به وجود مهدی منتظر، بنابر احادیث، صحیح امری لازم است. عیسی و دجّال در زمان او ظاهر می شوند وهر جا «المهدی» به طور مطلق آورده شود، مراد او است»5.

این ابی الحدید، روشن تر از همه می گوید: «قد وقّع اتفاق الفریقین من المسلمین اجمعین علی انّ الدنیا و التکلیف لا ینقضی الّا علیه»؛ «میان همه فرقه های مسلمین، اتفاق قطعی است که عمر دنیا و احکام و تکالیف پایان نمی پذیرد؛ مگر پی از ظهور مهدی(عج)» 6.

و سویدی نیز گفته است: «آنچه علما برآن اتفاق نظر دارند، این است که مهدی آن کسی است که در آخرالزمان قیام می کند و زمین را از عدل و داد پر می کند و احادیث راجع به مهدی و ظهور او بسیار است»7.

 

 

1- لطف الله صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، ج2، ص163.

2- ر.ک: البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، باب 13؛ به نقل از:امامت و مهدویت، ج3، ص281.

3- المهدی والمهدویت، ص41و48و110؛ به نقل از : در انتظار ققنوس، ص46و 47.

4- مقدمه العبر،ص367.

5- البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، ص169.

6- شرح نهج البلاغه، ج12، ص53؛آینده جهان، ص146.

7- امامت و مهدویت، ج2، ص312؛ آینده جهان، ص145.

کلمات کلیدی :

منجی گرایی در آمریکا، آسیا و آفریقا

بر اساس تحقیقات و بررسی های صورت گرفته، اعتقاد به ظهور یک منجی در میان چینی ها، مصریان و سایر ملل و تمدن ها و نحله های فکری رایج بوده است.

در میان قبایل سرخ پوست آمریکایی این عقیده رایج است که روزی «گرد» سرخپوستان، ظهور خواهد کرد و آنها را به بهشت زمین رهنمون خواهد ساخت.

ایرانیان باستان معتقد بودند: «گرزاسپه» قهرمان تاریخی آنان، زنده است و در کابل خوابیده و صد هزار فرشته او را پاسبانی می کنند تا روزی که بیدار شود و قیام کند و جهان را اصلاح نماید.

چینی ها باور داشتند که: «کرشنا» ظهور کرده، جهان را نجات می دهد.

گروهی از مصریان ( که در حدود 3000 سال پیش از میلاد در شهر «ممفیس» زندگی می کردند)، معتقد بودند: سلطانی در آخر الزمان با نیروی غیبی بر جهان مسلّط می شود؛ اختلاف طبقاتی را از بین می برد و مردم را به آرامش و آسایش می رساند.

گروهی دیگر از مصریان باستان معتقد بودند که فرستاده خدا در آخرالزمان، در کنار خانه خدا پدیدار گشته، جهان را تسخیر می کند.

ملل و اقوام مختلف هند، در انتظار مصلحی هستند که ظهور کرده، حکومت واحد جهانی تشکیل خواهد داد.

برهمائیان از دیر زمان بر این عقیده بودند که در آخرالزمان، «ویشنو» ظهور می کند و بر اسب سفیدی سوار می شود. شمشیر آتشین در دست گرفته و مخالفان را خواهد کشت و تمام دنیا برهمن گردیده و به این سعادت برسد.

اعتقاد به منجی هستی در میان بومیان مکزیک نیز وجود د اشته است و ... 1.

از مجموع آنچه گفته شده، این نتیجه به دست می آید که انتظار ظهور یک مصلح آسمانی و نجات دهنده بزرگ، منحصر در ادیان نیست و جنبه منطقه ای ندارد؛ بلکه گسترده، فراگیر و جهانی است و ریشه در فطرت انسان ها و نیازمندی آنان به رفع مشکلات و دشواری هایشان یه دست یک انسان برتر دارد.

 

1-او خواهد آمد، ص87و 88؛ ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص44و 45.

کلمات کلیدی :

 

منجی گرایی در غرب

یکی از اعتقادات غربیان مسیحی، باور به بزرگداشت عیسی مسیح – به عنوان نجات دهنده ی مسیحیان و تحقق بخش ملکوت و سلطنت الهی – است. با این حال در میان اقوام مختلف غربی نیز سخن از یک منجی بزرگ مطرح بوده و پاره ای از افراد از چنین انتظاری بهره برداری کرده اند.

نام پنج تن از مدعیان که از انگلستان برخاسته اند، جیمزنا یلور، یوحنا سوثکات، ریچارد برادرز، جان نیکولز و هنری جیمز پریس ذکر شده است1.

برخی از فیلسوفان و دانشمندان غربی نیز آشکارا اعلام کرده اند که جهان در انتظار مصلحی بزرگ است که زمام جهان را به دست گرفته، همه انسان ها را زیر یک پرچم و یک شعار گرد می آورد؛ به عنوان نمونه: دانشمند بزرگ انیشتین می گوید: «روزی که سراسر جهان را صلح وصفا فرا گیرد و مردم با یکدیگر دوست و برادر باشند، دور نیست»2.

به طور فهرست وار می توان به بعضی از اقوام و نژادهای غربی اشاره داشت:

1-نژاد اسلاو بر این عقیده است که از مشرق زمین، یک نفر برخیزد و تمام قبایل اسلام را متّحد سازد و آنها را بر دنیا مسلّط گرداند.

2- نژاد ژرمن معتقد بودند: یک نفر فاتح از طوایف آنان قیام می کند و «ژرمن» را بر دنیا حاکم می گرداند.

3- اهالی صربستان، انتظار ظهور «مارکوکر الیویچ» را داشتند.

4- ساکنان جزائر انگلستان، از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که: آرتور از جزیره آلون، ظهور کند و نژاد ساکسون را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد.

5- اسن ها معتقدند: پیشوایی در آخرالزمان ظهور کرده، دروازه های ملکوت آسمان ها را برای آدمیان خواهد گشود.

6- اقوام اسکاندیناوی بر این باورند که: برای مردم دنیا بلاهایی می رسد و جنگ های جهانی اقوام را نابود می سازد؛ آن گاه «اودین» با نیروی الهی ظهور کرده و بر همه چیره می شود.

7- اقوام اروپای مرکزی، در انتظار ظهور«بوخص» می باشند.

8- یونانیان می گویند: «کالویبرگ» نجات دهنده بزرگ ظهور خواهد کرد و جهان را نجات خواهد داد و... .

 

1-حکومت جهانی مهدی، ص.59.

2- همان، ص7.

کلمات کلیدی :

مهدویت در جهان

پرسش 3. آیا عقیده به ظهور منجی، به غیر از ادیان در میان غربی ها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟

باور داشت ظهور یک نجات دهنده ی بزرگ و رفع کاستی ها و مشکلات جامعه ی بشری و برچیده شدن بساط ظلم و تبه کاری از میان انسان ها، منحصر به شرقی ها و یا ادیان نیست؛ بلکه این اعتقادعمومی و جهانی است که به شکل های مختلف، در عقاید و اندیشه های اقوام گوناگون دیده می شود.این حکایت از ریشه دار بودن و فراگیری اندیشه « منجی گرایی» در کلّ جهان است.

البته باید خاطر نشان ساخت، این اعتقاد – چنان که در میان شیعه بسیار عمیق، عینی و راهبردی است- در بین بیشتر مکاتب و اقوام به عنوان آموزه ای اصیل و بنیادین مطرح نیست و به عنوان باوری فرعی و اختمالی تلقّی می شود. در واقع شیعه با اندیشه «مهدویت» زنده و پویا است و با آن زندگی می کند و نفس می کشد و آن را رکن اساسی، اعتقاداتش می داند؛ امّا در میراث مکتوب و شفاهی بیشتر ملل و ادیان، تنها اشاراتی گذرا به آن شده و مطالبی اجمالی درباره آن طرح گشته است.

این اعتقاد، هنوز به باوری اثرگذار و یقینی تبدیل نشده و جایگاه استراتژیک خود را نیافته است! با این حال همین اشارات و بیانات نیز، نشانگر فراگیری و ریشه داربودن اندیشه ی «ظهور رهایی بخش بزرگ» و حقانیت و درستی آن است.

کلمات کلیدی :

اعتقادات ادیان مختلف در مورد موعود

8. در کتاب وشن جوک (از کتاب هندوها) چنین آمده است: « سرانجام دنیا، به کسی برگردد که خدا را دوست دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او فرخنده و خجسته باشد»1.

9. در کتاب دیگری به نام دید آمده است:« پس از خرابی دنیا، پادشاهی در آخر الزمان پیدا شود که پیشوای خلایق باشد و نام او منصور باشد و تمام عالم را بگیرد و به آیین خود آورد»2.

در آیین هندو، موعود نجات بخش موسوم به « کالکی» (kalaki)، در پایان آخرین دوره زمانی از ادوار چهارگانه جهانی؛ یعنی،«کالی گه» ظهور خواهد کرد.

بنابر تفکر هندویی جهان از چهار دوره رو به انحطاط تشکیل شده است.

در چهارمین دوره ( عصر کالی) فساد و تباهی سراسر جهان را فرا می گیرد، زندگانی اجتماعی و معنوی به نازل ترین حدّ خود می رسد و موجبات زوال نهایی را فراهم می سازد. این عصر کالی یوگه است که بنابر باورهای هندویی ما اکنون در آن به سر می بریم3.

در پایان چنین دوره سیاهی، آخرین و دهمین تجلّی « ویشنو» (موسوم به کالکی) سوار بر اسبی سفید و به هیأت انسان ظهور خواهد کرد. وی سراسر جهان را سواره و با شمشیری آخته و رخشان در می نوردد تا بدی و فساد را نابود کند. با نابود کردن جهان، شرایط برای آفریش نو مهیا می شود تا در مهایوگای آتی، دیگر بار عدالت و فضیلت ارزش یابد4.

10. دیدگاه اسلام نیز درباره« منجی موعود» تحت اندیشه مهدویت، مطرح است... .

نتیجه آنکه در تمامی دین های الهی و نیز بسیاری از مکاتب بشری و مسلک های مختلف، این باور وجود دارد که ستم و شرّ و بدبختی، نخواهد پایید و بالاخره عرصه گیتی، شاهد خیزش کسی خواهد بود که غلبه نهایی عدل، نیکی و آسایش را به ارمغان خواهد آورد. می توان نتایج و آموزه های زیر را از این باور برداشت کرد:

- اصل وجود «منجی و مصلح موعود»، امری پذیرفته شده است.

- ظهور و قیام این نجات دهنده ی بزرگ، در برهه ای حساس از زمان خواهد بود.

- تغییر و تحوّلات فراوانی در جهان( قبل و بعد از ظهور) روی خواهد داد.

- ریشه شرّ و فساد و ظلم برکنده شده و پلیدی ها و اهریمنان نابود خواهند شد.

- جهان رو به عمران و آبادانی خواهد گذشت و طبیعت و زندگی طراوت و حلاوتی ویژه خواهد یافت.

- در آن زمان، یکتاپرستان، ستمدیدگان و فرودستان نجات یافته و حاکمان و سروران روی زمین خواهند شد.

- خیر و نیکی و تقوا در جهان حاکم شده و آیین حق و یکتاپرستی، همگانی و فراگیر خواهد شد.

- بیشتر مؤلفه های این «قیام آسمانی» در ادیان یکسان است و ما تنها شاهد تعابیر و الفاظ مختلف از آن واقعه و یا اسامی متعدد «یک منجی خاص» هستیم.

در واقع همه این ها، یک نفر است؛ چنان که گفته اند: سوشیانت مزدیسنان، به منزله کریشنای برهمنان، بودای پنجم بودائیان، مسیح یهودیان، فارقلیط عیسویان و مهدی مسلمانان است 5.  

 

 

 

1-مهدی انقلابی بزرگ،ص54؛ بشارات عهدین، ص246.

2- بشارات عهدین، ص245.

3- فصلنامه انتظار، ش15، ص157.

4- اوپانیشاد، ترجمه محمد داراشکوه، ج2، ص637.

5- دایرة المعارف فارسی، ج1، ص1373؛ خورشید مغرب، ص53.

کلمات کلیدی :